ngiltere ve Yunanistan başbakanları arasında kısa süre önce gerçekleştirilen görüşme, Elgin Mermerleri olarak da bilinen Parthenon Heykelleri’nin iadesi konusundaki tartışmayı yeniden gündeme taşıdı.
Keir Starmer ile Kyriakos Miçotakis’in bu ayın başlarında yaptığı görüşmenin ardından Yunan hükümeti, İngiltere’nin heykellerin Atina’ya iadesini artık engellemeyeceğine inandığı yönünde açıklamalarda bulundu. Ancak Downing Street, heykellerin geri verilmesi konusundaki resmi tutumun değişmediğini, bu meselenin British Museum’un sorumluluğunda olduğunu ve kalıcı bir iade için yasa değişikliği planlanmadığını belirtti.
Heykeller, Atina Akropolisi’nde yer alan Athena Tapınağı (Parthenon) üzerindeki M.Ö. 447 yılına kadar uzanan mermer süslemelerdir. 1800’lerin başında, İngiltere’nin Osmanlı Büyükelçisi Lord Elgin, heykellerin yaklaşık yarısını koruma amacıyla Osmanlı yetkililerinden izin aldığını öne sürerek İngiltere’ye nakletmişti. Bu heykeller, o zamandan beri British Museum’da sergileniyor ve İngiltere ile Yunanistan arasında süregelen bir anlaşmazlık kaynağı oldu.
Bazıları Lord Elgin’in mermerleri bozulmaktan kurtaran bir Philhellen olduğunu savunurken, diğerleri onun İngiltere’nin sömürgeci hırslarının bir temsilcisi olarak antik eserleri çalan bir aristokrat olduğunu iddia etmekte.
Bu tartışma, yalnızca Elgin Mermerleriyle sınırlı kalmayıp, İngiltere’nin tarih boyunca başka ülkelerden getirdiği eserlerin iade edilmesi gerektiği yönündeki daha geniş bir soruyu da gündeme getirmekte. Ancak, British Museum’daki eserlerin çoğunluğunun İngiliz kökenli olduğu iddiası yanıltıcı. Müze koleksiyonunun önemli bir kısmı, dünyanın farklı bölgelerinden getirilen antik eserlerden oluşuyor.
Çoğu eser İngiltere’den geliyor
British Museum’un çevrimiçi kataloğunda yapılan ülke etiketlerine göre bir arama, müze koleksiyonundaki 650.000’den fazla eserin İngiltere, İskoçya, Galler veya Kuzey İrlanda’dan geldiğini ve bunların büyük bir kısmının İngiltere kökenli olduğunu ortaya koyuyor.
Aslında İngiltere, Avrupa ve dünya genelindeki ülkeler arasında British Museum’a en fazla eser sağlayan ülke konumunda. Bir sonraki en yaygın kaynak ülkeler olan Irak ve İtalya gibi ülkelerden yaklaşık dört kat daha fazla esere sahip.
Çevrimiçi verilere göre, Yunanistan’dan gelen eserlerin sayısı ise 66.000.
British Museum, koleksiyonunda 2 milyondan fazla kayıt bulunmasına rağmen bunların yalnızca yarısının çevrimiçi olarak kataloglandığını ve Londra Bloomsbury’deki müze binasında aynı anda yaklaşık 80.000 objenin sergilendiğini belirtiyor.
Müze, “Birçok durumda, en son araştırmalar henüz eklenmedi. Hatalar ve eksiklikler olabilir ancak müze, verileri ‘tamamlanıncaya’ kadar saklamak yerine yayınlamayı tercih etmektedir. Sadece kişisel ve hassas bilgiler saklı tutulmaktadır,” açıklamasını yaptı.
Ayrıca, “eserler”in fotoğraflardan, banknotlardan ve küçük çömlek parçalarından, daha büyük heykellere ve mücevherlere kadar her şeyi kapsadığını ve müzenin bu eserleri edinme yöntemlerinin zamanla değiştiğini belirtmek önemli.
Müzenin en büyük parçaları başka ülkelerden
Her ne kadar İngiltere, British Museum’un koleksiyonuna hacim açısından en büyük katkıyı sağlamış olsa da, müzenin en dikkat çekici ve aynı zamanda en tartışmalı parçalarının çoğunlukla denizaşırı ülkelerden geldiği bir gerçektir.
Müzenin öne çıkan eserleri arasında Halikarnas Mozolesi’nden (bugünkü Türkiye, Bodrum) gelen heykeller, Büyük Ramses’in Büstü (Mısır) ve Rosetta Taşı (Mısır) yer alır. Özellikle Rosetta Taşı, üzerindeki hiyeroglif, Mısır Demotik yazısı ve Antik Yunanca sayesinde, hiyerogliflerin çözülmesine olanak tanıyarak arkeoloji dünyasında çığır açmıştır. Taş, 1799’da Napolyon’un Mısır seferi sırasında Fransız askerleri tarafından bulunmuş, ardından Napolyon’un yenilgisi sonrası 1801 İskenderiye Antlaşması’yla İngilizlere devredilmişti. Ancak, Mısırlı kampanyacılar Rosetta Taşı’nın iadesini talep etmekte ve bunun “Batı’nın Mısır’a karşı kültürel şiddetinin” bir sembolü olduğunu ifade etmekte.
Benzer şekilde, Nijerya da British Museum’daki Benin Bronzları’nın iadesini istemekte. 16. yüzyıla uzanan ve 1897’de İngiliz işgali sırasında Benin Şehri’nden yağmalanan bu eserler arasında hatıra başları, kraliyet kıyafetleri ve süs eşyaları bulunmakta. Nijeryalı yetkililer, bu eserlerin “ait oldukları topluluklara” iade edilmesi gerektiğini savunmakta. Müze, Nijerya ile olumlu ilişkiler sürdürdüğünü ve diyaloga açık olduğunu belirtmekte.
Etiyopya da Maqdala Koleksiyonu’na ait, aralarında kutsal tabotlar, litürjik objeler, silahlar ve mücevherlerin bulunduğu eserlerin iadesini talep etmekte. 1868’de İngiliz askerleri tarafından yağmalanan bu eserlerden bazıları iade edilmiş olsa da, çoğu hala İngiltere’de bulunmakta. British Museum, tabotların gelecekte bir Etiyopya Ortodoks Kilisesi’ne ödünç verilerek kendi dini gelenekleri çerçevesinde muhafaza edilmesini uzun vadeli bir hedef olarak belirlediğini ifade etmekte.
Eserlerin menşe ülkelerine iadesi konusu sadece İngiltere ile sınırlı değildir. Avrupa’daki birçok müze, sömürge dönemlerinde atalarının topraklarından yasadışı yollarla alınan eserlerin iadesi talepleriyle karşı karşıya kalmakta.
Öte yandan, British Museum geçtiğimiz yıl, koleksiyonundaki 2.000 kadar eserin kaybolduğunu ve bazılarının eBay’de satıldığını ortaya koyan bir skandalla sarsılmıştı. Bu olay, müze koleksiyonlarının güvenliği ve yönetimi konusunda ciddi eleştirileri beraberinde getirmişti. O zamandan bu yana yüzlerce eserin izi sürülmüş olsa da, skandal British Museum’un itibarını zedelemeye devam etmekte.
