Halifax bankasına göre, artan fiyatlar nedeniyle ev satın alınabilirliği rekor düzeydeki en düşük seviyeye indi. Halifax Konut Fiyat Endeksi’nden elde edilen verilere dayanan analiz, Birleşik Krallık’ta ev fiyatları pandeminin başlangıcından bu yana yüzde 16 artarken, ortalama gelir aynı dönemde yalnızca yüzde 2,7 arttı. Ortalama emlak fiyatının şu anda £534,97 olduğu Londra’da, ev fiyatı / kazanç farkı 10 misli oldu.
Fiyatların artması evi olan ve özelikle birden fazla evi olan ev sahipleri için güzel bir durum. Artık gençlerin ev alması çok zor. Türkiye de üç beş ailenin bir olup dana alması gibi aileler birleşirse belki diyelim.
İngiltere de evinizi nasıl kaybederseniz konusuna gelince:
Geçen hafta City A.M. de çıkan habere göre, İngiltere’deki ipotek borçlarının değeri, 2022’nin ilk çeyreğinin sonunda 2,05 milyar sterlinlik ipotek borcunun ertelenmesiyle 2010’dan bu yana en yüksek seviyesine ulaştı. İnsanlar artık ev borçlarını faizler düşük olmasına rağmen ödeyemiyor. 3 ay ev borcunuzu ödemezseniz banka da borcu ertelemezse anahtarı bankaya vermek zorunda kalırsınız.
Evinizi faiz artışı olduğunda kaybedebilirsiniz. 9 Haziran Reuters’da yayınlanan bir Kanada Bankası senaryosuna göre, 2020-21’de ipotek alan bazı Kanadalılar, artan oranlar göz önüne alındığında 2025-26’da aylık ödemelerinin %45’e kadar yükseleceğini yazdı.
İngiltere 500 bin sterline ev aldınız. Depozit ve ödediğiniz mortgage’lerden sonra misal 400 bin sterlin borcunuz kaldı.
Faizler artarsa 25 sene mortgage üzerinden ana para hariç! ödeyeceğiniz faiz miktarı:
%5 £2.338
%10 £3.635
%15 £5.123
%20 £6.714
%25 £8.351
İngiltere’de 24 sene önce faizler %8.87 olmuştu. Ama şu an durum çok daha kötü. Brexit var artık, pandemi dönemi sistem 2 sene durdu, üstüne son 20 senedir bol keseden para basılması paranın değerini düşürdü. Bir sonraki krizde faizler %10 üzerine çıkabilir?
Diyelim faizler yüzde 15 olursa her ay ana para hariç 5 bin sterlin ödeyebilir misiniz? Faizler yüzde 15 olunca 2 eviniz de olsa birini satmanız kolay olmaz. Anca yarı fiyatına satarsınız acil durumlarda.
Peki gerçekten kriz olur mu?
33 senedir İngiltere’de 2 kriz görüm. Son krizde evinin ve iş yerinin anahtarını götürüp bankaya teslim eden arkadaşlarım oldu. Kriz kesin gelecek. World Economic Forum kurucusu dünya liderlerini yetiştiren Klaus Schwab “ilerde hiçbir şeyiniz olmayacak ve daha mutlu olacaksınız” demişti. Ev sahipleri gönüllü olarak evlerini teslim etmez. ‘Great Reset’ dedikleri program başarılı olursa faiz artışlarıyla orta kesim ev sahiplerini evsiz bırakarak işçi sınıfına düşürebilirler.
Rusya Amerika’daki enflasyonu fırsat bilip gaz ve petrolü kendi para birimi Ruble ile satmaya başladı. Bazı ülkeler istemese de mecbur kaldı ve diğerleri de bu kış alternatif bulamazlarsa petrol ve gazı Ruble ödeyerek alırsa değer kaybeden dolar artık rezerv para birimi olarak kullanılmayabilir. Çin’de Tayvan bağımsız olmak isterse benim toprağım geri alırım diyor. Geçen hafta uçak taşıyan büyük bir savaş gemisini denize sürdü. Çin’in elinde 2 trilyon dolar var. Bu doları piyasaya sürdüğünde dünyada büyük bir kriz, savaşlar ve akabinde çok kutuplu yeni bir döneme girmiş olacağız. Bu dönemde hangi kutup kazanır şu an net olmasa da her halükârda işçi ve orta kesim zarar edeceği kesin.
Son kriz bağıra bağıra geldi. Amerika’daki büyük firmaların hesaplarını bilerek şişirdiği ortaya çıkınca tek tek yıkıldılar. Bu süreçte olacakları anlayanlar kendini kurtardı. Faizlerin %8 olmasını bekleyenler battı. 6 ay önce evini satıp altına çevirenler kriz dönemi fiyatı yarıya düşen evlerden rahatlıkla alabildi.
2008-2009 krizi sonrası bankalar kurtarıldı. Bankalar krizin geleceğini bilmelerine rağmen son dakikaya kadar Amerika’dan aldıkları düşük faiz borçları halka dağıtıyordu. Borçlananların çoğu faizler artınca mal ve mülklerini kaybetti. Bir nevi Amerikan bankalarının borcunu fakirleşen halk evini vererek ödemiş oldu. Hükümet bankaları kurtardıktan sonra ekonomik olarak ciddi bir değişim yaşanmadı. Tarım, sanayi ya da teknolojik yatırımlar yerine para basmaya devam ettiler.
Bugünkü elektrik ve gaz fiyatlarının savaştan dolayı arttığını düşünüyorsanız ekonomiden anlamıyorsunuz anlamına geliyor. Sistem ekonomiden anlamayanları 10 ya da 20 senede bir silkeleyip elinde ne varsa alır. Bir sonraki kriz faiz artışına bağlı. Artmaya başladığında hazır değilseniz işiniz zor. Faizler düşükken rekor seviyede insanlar ev borçlarını ödeyemiyorsa kriz çoktan başlamış demektir.
Ekonomi ilginizi çekiyorsa Hamza Yardımcıoğlu’nu YouTube’dan takip etmenizi öneriyorum.
Mete Murat Metin
Londra Gündem Yayın Koordinatörü
İngiltere Vize danışmanı
Housing affordability worst it’s ever been as prices outstrip earnings
https://www.standard.co.uk/homesandproperty/property-news/housing-affordability-house-prices-earnings-halifax-b1007925.html
UK mortgage arrears hit highest level in more than 12 years as debts to banks creep past record £2bn
https://www.cityam.com/uk-mortgage-arrears-hit-highest-level-in-more-than-12-years-as-debts-to-banks-creep-past-record-2bn/
Bank of Canada: some Canadians could see mortgage payments jump by 45% in 2025-26 as rates rise
https://www.reuters.com/world/americas/bank-canada-some-canadians-could-see-mortgage-payments-jump-by-45-2025-26-rates-2022-06-09/
Michael Meacher MP at the historic debate in UK Parliament on Money Creation
https://www.youtube.com/watch?v=Xx3X7hLQKDs
